)
Η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός μεταξύ των μαθητών έχει αρχίσει να γίνεται αντικείμενο προσοχής και μελέτης και στην Ελλάδα. Θεωρείται πλέον κοινωνικό πρόβλημα, σύμφωνα με τα αποτελέσματα σχετικών ερευνών που διεξάγονται σε σχολεία της χώρας.
Οι όροι που περιγράφουν το φαινόμενο είναι: «ενδοσχολική βία», «εκφοβισμός» και «θυματοποίηση». Περιγράφουν μια κατάσταση, κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου.
Δυστυχώς, σε πολλές περιπτώσεις τα περιστατικά βίας και εκφοβισμού στα σχολεία δεν αντιμετωπίζονται κατάλληλα. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα τα περιστατικά αυτά αποσιωπούνται, γιατί θεωρείται ότι εκθέτουν και στιγματίζουν τους θύτες, τα θύματα και το κύρος του σχολείου. Γενικά, παρατηρείται έλλειμμα ενημέρωσης, περιορισμένη ευαισθητοποίηση και σχετική άγνοια για τον τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματος, καθώς οι γονείς μιλούν ελάχιστα για το πρόβλημα με τα παιδιά τους, οι μαθητές-θύματα συχνά αντιδρούν με απόσυρση και αποφεύγουν να ζητήσουν βοήθεια από τους ενήλικες και τέλος οι εκπαιδευτικοί συζητούν ελάχιστα στην τάξη τις συμπεριφορές βίας και εκφοβισμού.
Μορφές ενδοσχολικής βίας
Η ενδοσχολική βία μπορεί να πάρει διάφορες μορφές (λεκτική, σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική και ηλεκτρονική):
- απειλή τραυματισμού κάποιου με χειρονομίες, σπρωξίματα, ξυλοδαρμούς.
- συστηματική χρησιμοποίηση υβριστικών εκφράσεων, προσβολών και απειλών, ειρωνείας.
- εκβιασμοί για απόσπαση χρημάτων ή προσωπικών αντικειμένων.
- προσπάθεια για κοινωνική απομόνωση και άσκηση επιρροής στην ομάδα των συνομηλίκων, ώστε να αισθανθούν αντιπάθεια για κάποιο συγκεκριμένο συμμαθητή τους.
- αποστολή απειλητικού ή υβριστικού υλικού μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, των κινητών τηλεφώνων και των διαδικτυακών τόπων κοινωνικής δικτύωσης, χρήση ή παραποίηση των προσωπικών δεδομένων κάποιου ατόμου.
- διάδοση αρνητικών σχολίων εξαιτίας της καταγωγής, της κοινωνικής τάξης, της οικονομικής κατάστασης, της διαφορετικότητας.
- σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση με ανήθικες χειρονομίες, ανεπιθύμητο άγγιγμα και σοβαρές σεξουαλικές επιθέσεις.
Αιτίες έκφρασης της ενδοσχολικής βίας
Το φαινόμενο της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού είναι σύνθετο και στην εκδήλωσή του συμβάλλει η αλληλεπίδραση ατομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.
Ειδικότερα, ρόλο παίζουν τα ατομικά χαρακτηριστικά των παιδιών (το φύλο, η κληρονομικότητα, η ψυχική υγεία), τα χαρακτηριστικά του οικογενειακού τους περιβάλλοντος (η έλλειψη προσοχής και κατανόησης, η κακή διαπαιδαγώγηση και η κακομεταχείριση), οι διάφορες πλευρές του σχολικού περιβάλλοντος (η χαμηλή σχολική επίδοση και η σχολική αποτυχία), το ψυχολογικό κλίμα του σχολείου, οι στάσεις των ίδιων των παιδιών, των γονέων και των εκπαιδευτικών απέναντι στη βία, ο τρόπος προβολής της βίας από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα πρότυπα συμπεριφοράς, καθώς και γενικότερα κοινωνικά προβλήματα που ενισχύουν τις αντικοινωνικές συμπεριφορές.
Πώς φαίνεται ότι ένα παιδί έχει γίνει θύμα ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού
Ενδείξεις που πιθανόν να υποδηλώνουν ότι το παιδί έχει πέσει θύμα βίας και εκφοβισμού στο σχολείο είναι:
- η μειωμένη διάθεσή του ή η άρνησή του να πάει στο σχολείο με πρόσχημα κάποια αδιαθεσία.
- οι αδικαιολόγητες απουσίες του.
- η απρόσμενη μαθησιακή του πτώση.
- καθυστερεί να πάει στο σχολείο ή αργεί να επιστρέψει στο σπίτι.
- αρχίζει να αλλάζει τις διαδρομές, από τις οποίες συνήθιζε να πηγαίνει στο σχολείο ή να επιστρέφει από το σχολείο στο σπίτι.
- τα ρούχα του είναι συχνά σκισμένα και κατεστραμμένα.
- έχει σημάδια και μελανιές στο σώμα ή άλλες ενδείξεις επίθεσης και αποφεύγει να εξηγήσει πώς συνέβησαν.
- ζητάει συχνά χρήματα από τους γονείς του, γιατί χάνει αυτά που του δίνουν.
- αρνείται να συμμετέχει σε σχολικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες.
- υπάρχουν ξαφνικές αλλαγές στη διάθεσή του που επιμένουν.
- παραπονιέται για ψυχοσωματικά προβλήματα.
Επιπτώσεις της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού στα παιδιά
Οι συνέπειες της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού στα παιδιά είναι σοβαρές και καθοριστικές για την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και εξέλιξη.
Τα παιδιά που γίνονται θύματα εκφοβισμού και βίας βιώνουν το στίγμα, τη λεκτική βία, την ταπείνωση και τον εξευτελισμό και είναι δυνατόν να νιώσουν έντονο άγχος και αισθήματα ανασφάλειας, να έχουν φοβίες, να παρουσιάσουν σχολική άρνηση, να απουσιάζουν συχνά από το σχολείο, να οδηγηθούν σε σχολική αποτυχία, να εμφανίσουν μαθησιακές δυσκολίες, αλλά και ψυχοσωματικά προβλήματα, όπως πονοκεφάλους, πόνους στην κοιλιά, διαταραχές ύπνου, καθώς και κατάθλιψη. Ακόμη μπορεί να εμφανίσουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και μειωμένη αυτοπεποίθηση, συναίσθημα κατωτερότητας και αρνητική αυτοκριτική.
Τα παιδιά θύτες, δηλαδή αυτά που ασκούν τη βία και τον εκφοβισμό, διαπιστώνεται πως έχουν υψηλή αυτοπεποίθηση, απειθαρχία, έντονη διάθεση επιβολής, είναι πιθανόν να υφίστανται κακομεταχείριση από μέλη της οικογένειάς τους και αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο να απομακρυνθούν από το σχολείο, να διακόψουν τη σχολική φοίτηση, να εμφανίσουν τάσεις φυγής από το σπίτι και να εξελιχθούν σε ενήλικες με αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά.
Εκτός όμως από το θύτη και το θύμα, και τα παιδιά-μάρτυρες επηρεάζονται σημαντικά από περιπτώσεις εκφοβισμού. Το συνηθέστερο συναίσθημά τους είναι ο φόβος μήπως αποτελέσουν οι ίδιοι τον επόμενο στόχο, μήπως πληγωθούν ή έστω μια αντίδραση τούς οδηγήσει σε ακραίες καταστάσεις. Αυτό έχει ως αντίκτυπο να παραμένουν απλοί παρατηρητές, εφόσον αρνούνται να αναμειχθούν στο θέμα, για να βοηθήσουν τα θύματα. Έτσι νιώθουν ενοχές, επειδή δεν κατάφεραν να βοηθήσουν τα θύματα και μεγάλη ανασφάλεια στο σχολικό τους περιβάλλον.
Μέθοδοι αντιμετώπισης
Προκειμένου να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της βίας, θα ήταν καλύτερο να παρέχεται στους μαθητές μία υψηλότερη ποιότητα εκπαίδευσης. Οι καθηγητές, όπως και οι γονείς, πρέπει να εκπαιδεύονται σε στρατηγικές κατά της βίας, για να βοηθούν εξίσου θύτες και θύματα. Δεν πρέπει να μείνουν αμέτοχοι, ιδιαίτερα οι καθηγητές που, όταν γνωρίζουν ότι στο σχολείο διαδραματίζονται τέτοιου είδους συμβάντα, οφείλουν να ενημερώνουν τους γονείς, θυμάτων και θυτών, μέσω επιστολών ή προσωπικών συναντήσεων. Η τιμωρία δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως η μοναδική μέθοδος λύσης του προβλήματος. Απαιτείται συνεχής συμβουλευτική των εκπαιδευτικών προς τους μαθητές με στόχο την ενίσχυση της μαθητικής ομάδας για την αντιμετώπιση εκδηλώσεων εκφοβισμού και συμπεριφορών βίας. Χρειάζεται να στελεχωθούν άμεσα οι εκπαιδευτικές περιφέρειες με ειδικούς ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων (παιδοψυχιάτρους, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς), ώστε να παρεμβαίνουν στην αντιμετώπιση των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων που εκδηλώνονται στην καθημερινή σχολική πραγματικότητα
Ειδικότερα, για την αντιμετώπιση του προβλήματος προτείνονται τα ακόλουθα:
α) Διάλογος: Αποτελεί τη βασικότερη μέθοδο επίλυσης του προβλήματος της ενδοσχολικής βίας. Πρέπει να ακούγονται οι απόψεις όλων των εμπλεκόμενων. Επίσης, είναι αναγκαίο να εντοπιστούν τα κίνητρα και τα συμφέροντα που οδηγούν στη σύγκρουση, αλλά και να αναζητηθούν επιλογές που ικανοποιούν τα συμφέροντα όλων.
β) Στάση καθηγητών: Η επιλογή του κατάλληλου τρόπου αντιμετώπισης είναι σημαντικός παιδαγωγικός παράγοντας που παραδειγματίζει τους μαθητές και οδηγεί έτσι στο καλό σχολικό κλίμα.
γ) Στάση γονέων: Θα ήταν καλό οι γονείς, όταν παρατηρούν αλλαγή συμπεριφοράς στο παιδί τους, να αντιδρούν με ψυχραιμία και να την εξετάζουν σε σχέση με άλλους παράγοντες. Αν ανακαλύψουν ότι το παιδί τους βρίσκεται σε πραγματικό κίνδυνο, να μην αντιδρούν με επιθετικότητα και να μη γίνονται καταπιεστικοί. Αν οι ίδιοι δεν μπορούν να βοηθήσουν το παιδί τους, τότε καλύτερα να ζητήσουν τη βοήθεια σχολικού ψυχολόγου, ειδικού δασκάλου ή άλλου ειδικού.
δ) Στάση μαθητών: Οι μαθητές, ως συνομήλικοι, μπορούν αμέσως να καταλάβουν, αν υπάρχει κάποιο πρόβλημα. Γενικά, όταν οι μαθητές-παρατηρητές δρουν αισθητά, τότε υπάρχουν μεγάλες πιθανότητες να πάψει πλέον να υπάρχει το φαινόμενο της ενδοσχολικής βίας και να μειωθούν σημαντικά τα περιστατικά εκφοβισμού.
