Τρίτη 4 Ιουνίου 2013

Πως μετρούνταν οι αποστάσεις στην αρχαία Ελλάδα ; ΤΑ ΜΕΤΡΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ (γράφουν οι: Αθανασία Κούτουλα & Βασιλική Αντωνογιάννη)



      Αναψηλαφώντας την ιστορία των αρχαίων Ελλήνων μπορεί κανείς να βρει τη σύνδεση με άλλους μεγάλους αρχαίους πολιτισμούς(Βαβυλώνιους-Σουμέριους) καθώς και τη δημιουργία δικών τους μοναδικών χαρακτηριστικών, γεγονός που διαπιστώνεται και στις μονάδες μέτρησής τους. Αφού τονίσουμε ότι σε εκτεταμένες περιοχές χωρίς διοικητική ενότητα (πολλές διαφορετικές πόλεις-κράτη) και σε χρονικές περιόδους πολλών αιώνων η άποψη ότι υπήρχε ένα ενιαίο μετρικό σύστημα αποτελεί γενίκευση εν μέρει μόνο σωστή, θα προχωρήσουμε στην παρουσίαση των μονάδων που υπήρχαν στην αρχαία Ελλάδα.

  
 Η ανάγκη για συνεννόηση, επικοινωνία , εμπόριο και συναλλαγές ώθησε τους ανθρώπους να δημιουργήσουν τα πρώτα μετρικά συστήματα που βασίστηκαν σε ότι είχε διαθέσιμο πρόχειρα τότε ο άνθρωπος, το σώμα του. Έτσι κατέφυγε στο πόδι (πους), τον πήχη, το δάκτυλο κλπ, όπως λέει και ο Ήρων στο βιβλίο του « Περί Μετρικών και Γεωμετρικά», όπου παρουσιάζει μια συνοπτική θεώρηση των αρχαίων ελληνικών μέτρων και διαδικασιών μέτρησης: « Τα μέτρα εξαίρονται εξ ανθρωπίνων μελών ήγουν δακτύλου, κονδύλου, παλαιστή, σπιθαμής, πήχεως, βήματος , οργιάς και λοιπών»Στην Αρχαϊκή Ελλάδα μονάδα μήκους είναι το πλέθρο του Λυκούργου των 31,5 μ και άρα ο
πόδας των 31,5 cm , ομηρικές μονάδες καθώς και η καινά. Στην αρχαία Ελλάδα επικράτησαν πολλά συστήματα από τόπο σε τόπο και δια μέσου των αιώνων. Έτσι έχουμε το Φιδένιο-Αιγινήτη, το Ύβο ΙΚΑ-Αττικό και το Φοινικικό-Ροδιακό σύστημα καθώς και τιμές σταδίου που ασφαλώς προέρχονται από διαφορετικούς πόδες.(ολυμπιακό-αττικό-Επιδαύρου-Δελφών). Εδώ να tονίσουμε ότι βασική μονάδα μέτρησης του μήκους παντού στην αρχαία Ελλάδα είναι ο πόδας που όμως δεν έχει μια ακριβή τιμή αλλά η τιμή του ποικίλει. Ο πόδας, ο πήχης, ο δάκτυλος και το στάδιο(600 πόδες κατά τον Ηρόδοτο (Β΄-149)για αγώνες των δρομέων της αρχαίας Ολυμπίας)
αποτελούσαν βασικές μονάδες μήκους ενώ για μεγάλες αποστάσεις χρησιμοποιούσαν το δίαυλο και το μιλιών.
   Εντυπωσιακό είναι πως οι αγροί ανάλογα με την ποιότητα τους μετρούνται με διαφορετικές μονάδες.Όσον αφορά τις μονάδες επιφάνειας αρχικά υπάρχουν ο Γύης(Ομηρική μονάδα) και η άρουρα κάποια στιγμή όμως προκύπτουν από τη μονάδα του μήκους(ιστορική αλλαγή) το τετραγωνικό πλέθρο, σχοινιών και καινά.
Για τους όγκους οι βασικές μονάδες ήταν η κοτύλη(συναντάται και στον Όμηρο) που ήταν είδος μέτρου και είδος ποτηριού και ο κύαθος. Διέφεραν όμως από τόπο σε τόπο και από εποχή σε εποχή. Μεγαλύτερες μονάδες ήταν ο μέδιμνος και ο μετρητής. Αξίζει να αναφέρουμε ότι υπήρχαν διαφορετικές μονάδες για τα υγρά και για τα ξηρά καθώς και ότι στο εμπόριο για κάθε προϊόν υπήρχε διαφορετική μονάδα(σιτάρι, μέλι ,κρασί, λάδι.)Για το βάρος η αρχική μονάδα, το τάλαντο προήλθε από τους Βαβυλώνιους και τους Σουμέριους όπως και η υποδιαίρεση του σε 60 μνες. Οι βασικές μονάδες ήταν: ο οβολός, η δραχμή, η μνα και το τάλαντο. Εκτός από μονάδες βάρους τα παραπάνω ήταν και νομίσματα όπως αναφέρεται στο έργο του Ήρωνα «Περί Μετρικών».
    Πολύ σπουδαίο γεγονός είναι η εισαγωγή της μοίρας από τον Ίππαρχο το 2ο πχ αιώνα ως το 1/90 της ορθής γωνίας πράγμα που ισχύει μέχρι σήμερα.Να αναφέρουμε εδώ ότι στον Ιπποκράτη υπάρχουν αναφορές για τη μέτρηση των όγκων στη φαρμακολογία και στο Διοσκουρίδη τα μέτρα και σταθμά για την παρασκευή φαρμάκων που συμφωνούν με τις μονάδες που αναφέραμε παραπάνω.
   Τέλος όσον αφορά τη μέτρηση του χρόνου υπήρχε η κλεψύδρα(ρολόι νερού)που αναφέρεται από τον Εμπεδοκλή τον Αναξαγόρα και την χρησιμοποιούσαν για να μετρούν το χρόνο αγόρευσης στιςδημόσιες δίκες(Αριστοτέλης),το χρόνο ποτίσματος των αγρών, τις βραδινές σκοπιές, το χρόνο αγόρευσης στην εκκλησία του δήμου κλπ. Κοτύλες, κύαθοι και κλεψύδρες διασώζονται και έχουν βρεθεί στις ανασκαφές.
Έχοντας εν τέλει μια συνολική εικόνα των μονάδων στην αρχαία Ελλάδα θα συνοψίσουμε λέγοντας ότι αν και υπήρχαν αρκετές κοινές μονάδες πχ πόδας, κύαθος, δραχμή κλπ αυτές ήταν κοινές μόνο κατ' όνομα αφού είχαν αρκετή διαφορά μεταξύ τους. Ωστόσο αυτό δικαιολογείται αν σκεφτούμε ότι στην αρχαιότητα την εποχή αυτή δε χρειάζεται η εξαιρετική ακρίβεια που απαιτήθηκε αργότερα από την επιστήμη, τα δε έργα τέχνης βασίζονται μάλλον στην ορθή χρήση των αναλογιών και όχι στην απόλυτη ακρίβεια των μετρήσεων και σίγουρα δεν επηρεάζονται από την μικρή διαφορά
των μονάδων μέτρησης. Εξάλλου ας μην ξεχνάμε ότι το Διεθνές Σύστημα Μονάδων άρχισε να εδραιώνεται το 1875 και το 1900 τριανταπέντε μόνο συνολικά έθνη το είχαν αποδεχθεί. Κι όμως τη στιγμή που σε όλες τις τόσο διαφορετικές πόλεις-κράτη υπήρχε ο πους, ο κύαθος και η δραχμή στον αιώνα μας αρκετές χώρες επιμένουν να χρησιμοποιούν ίντσες, γυάρδες και γαλόνια και να μην αποδέχονται το Διεθνές Σύστημα Μονάδων.

Αθανασία Κούτουλα-Βασιλική Αντωνογιάννη