Η Δεσκάτη χτισμένη στις
νότιες πλαγιές των Καμβουνίων, απέναντι από το ύψωμα του Τρέτιμου, καλύπτει
συνολική έκταση 126 στρεμμάτων. Είναι η νοτιότερη πόλη της Μακεδονίας και
αποτελεί σημαντικό πέρασμα από τη Δυτική Μακεδονία προς τη Θεσσαλία. Είναι η
δεύτερη σε πληθυσμό πόλη του νομού Γρεβενών. Κύρια απασχόληση των κατοίκων
είναι η γεωργία και η κτηνοτροφία.
Το 1348 η Δυτική
Θεσσαλία κυριεύτηκε από Σέρβους. Το τοπωνύμιο Ντισκάτα είναι βλάχικο
(«δισικάρε» βλάχικο ρήμα = σχίζω -> Δισικάτα -> Δεσκάτη) και μάλλον στα
βουνά της περιοχής ξεκαλοκαίριαζαν βλαχόφωνοι κτηνοτρόφοι από το
ελληνοσέρβικο κράτος των Τρικάλων. Αυτοί σιγά σιγά είτε εκτοπίστηκαν από τους
ντόπιους, είτε αφομοιώθηκαν με αποτέλεσμα να μην υπάρχει κανένας βλαχόφωνος
στο οροπέδιο της Δεσκάτης.
Η ακριβής χρονολογία
ίδρυσης της Δεσκάτης δεν είναι δυνατό να προσδιοριστεί. Το βέβαιο είναι ότι η
περιοχή ανήκε στην αρχαία Μονδαία και ότι κατά τον 12ο αιώνα υπήρχαν τρεις
οικισμοί (Μέλοβο, Καρίτσα, Λουτρό). Αργότερα υπήρχαν στην περιοχή
δεκατέσσερις μικροί οικισμοί, οι οποίοι με το χρόνο, συγκεντρώθηκαν στη
Δεσκάτη (χάρη στη γεωγραφική της θέση) για λόγους ασφαλείας.
Η δεσκατιώτικη ποταμιά
κατοικείται από τη Νεολιθική εποχή (5000 π.Χ.), όπως φανερώνουν διάφορα
νεολιθικά εργαλεία που έχουν βρεθεί στις θέσεις Καστρί και Λουτρό, με δύο
τουλάχιστον οικισμούς – πόλεις στους ιστορικούς χρόνους και ερείπια τειχών
που σώζονται ακόμα και σήμερα. Κατά την αρχαιότητα, η περιοχή της Δεσκάτης
συνέχισε να σφύζει από ζωή, γεγονός που προκύπτει από τα ευρήματα που κατά
καιρούς έχουν ανακαλυφθεί.
Η περιοχή της Δεσκάτης
περιήλθε το 1393 προσωρινά στους Τούρκους και οριστικά το 1423. Η οικονομική
κατάσταση στην περιοχή κατά την Τουρκοκρατία ήταν άσχημη. Τις σιτοδείες και
επιδημίες συμπλήρωναν οι επιδρομές των Αλβανών ληστών. Από την εποχή εκείνη
πρέπει να δόθηκε και ο χαρακτηρισμός «ζιαβέλια» στους κατοίκους της περιοχής
που χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα. Ο όρος ζιαβέλι στην τούρκικη γλώσσα
δηλώνει τον ταλαιπωρημένο, το δυστυχή.
Αυτό εξηγεί και την
ξαφνική αύξηση του οικισμού Ντισικάτα σε βάρος των άλλων οικισμών της
περιοχής, μιας και η θέση της είναι πολύ καλά κρυμμένη από τον κάμπο της
ποταμιάς. Το 1822 η Ντισικάτα αποτελούσε την «πρωτοχώρα των Χασίων».
Οι φιλελεύθεροι κάτοικοι
της Δεσκάτης συμμετείχαν στη θεσσαλική επανάσταση του 1854 υπό την αρχηγία
του Ευθύμιου Βαλαχάβα. Την ίδια χρονιά πέρασε από την περιοχή και ο Θεόδωρος
Ζιάκας, γεγονός που εξόργισε τον Τούρκο πασά Ζεϊνέλ, με διαταγή του οποίου
πυρπολήθηκε η Δεσκάτη. Στην επανάσταση του 1878 οι κάτοικοί της πρόσφεραν
κάθε δυνατή βοήθεια στους Θεσσαλούς επαναστάτες.
Μετά την απελευθέρωση
του 1881, η Δεσκάτη και η Ελασσόνα παρέμειναν στην τούρκικη επικράτεια. Το
Πατριαρχείο ίδρυσε τότε τη Μητρόπολη Δεσκάτης, η οποία απαρτιζόταν από
δεκαεπτά οικισμούς και δύο μοναστήρια. Την κατάργησε όμως δεκαπέντε χρόνια
αργότερα, οπότε η Δεσκάτη προσαρτήθηκε στη Μητρόπολη Ελασσόνας, στην οποία
ανήκει μέχρι και σήμερα. Στο Μακεδονικό Αγώνα συμμετείχε με τον υπαρχηγό
Βασίλειο Οικονόμου, γνωστό ως Μπρούφα.
Στον ελληνοτουρκικό
πόλεμο του 1897, οι Δεσκατιώτες βοήθησαν κυρίως στη συλλογή πληροφοριών
σχετικά με τις κινήσεις των Τούρκων, ενέργεια για την οποία τιμωρήθηκαν
σκληρά από τους κατακτητές με λεηλασίες, εκτοπισμούς και φυλακίσεις.
Η Δεσκάτη απελευθερώθηκε
από τον τουρκικό ζυγό τον Οκτώβριο του 1912, στις παραμονές του Α’ Βαλκανικού
Πολέμου. Μέχρι τότε, το σύνορο της ελεύθερης Ελλάδας βρισκόταν στο όρος Οξυά,
ενώ στο ύψωμα Τρέτιμος έπεσε μαχόμενος ο λοχαγός Μανουσάκης (προτομή του οποίου
υπάρχει στην Κεντρική Πλατεία της Δεσκάτης) στις 7 Οκτωβρίου 1912.
Μετά την απελευθέρωση
ιδρύθηκε ο Δήμος Δεσκάτης, στον οποίο συμπεριλήφθηκαν τα χωριά Παρασκευή,
Δασοχώρι, Γήλοφος, Αιγιώργης και Διασελλάκι. Το 1915 ιδρύθηκε ο Νομός Κοζάνης
και ενσωματώθηκε σε αυτόν και η Δεσκάτη. Το 1918 αναγνωρίστηκε ως Κοινότητα,
η οποία περιελάμβανε και τους οικισμούς Αιγιώργης, Διασελλάκι και Γήλοφος.
Το 1942 αποσπάστηκε από
την Επαρχία Γρεβενών του νομού Κοζάνης και υπήχθη στην Επαρχία Ελασσόνας του
νομού Λάρισας, όπου και παρέμεινε μέχρι το 1964 που ιδρύθηκε ο Νομός
Γρεβενών.
Η ευρύτερη περιοχή της
Δεσκάτης υπήρξε προπύργιο της Εθνικής Αντίστασης και παρουσίασε έντονη δράση
στη διάρκεια του Εμφύλιου Πολέμου.
Σωτηρία Νασιοπούλου
Ειρήνη Οικονόμου
|
