|
Τα
διάφορα επίθετα υλικά, καθώς και τα διάφορα εξαρτήματα των αγαλμάτων μπορούν
να εννοηθούν μόνο επάνω σε γλυπτά με ζωγραφική διακόσμηση. Το χρώμα ήταν
άλλωστε βασικό χαρακτηριστικό των αγαλμάτων της αρχαιότητας. Η ελληνική
γλυπτική καθ' όλη τη διάρκεια της ιστορίας της ήταν πάντοτε ζωγραφισμένη,
ανεξάρτητα από το υλικό κατασκευής της, εάν αυτό δηλαδή ήταν το μάρμαρο, ο
πωρόλιθος, το ξύλο ή ο ασβεστόλιθος. Ζωγραφισμένα πρέπει άλλωστε να
φανταστούμε και τα αρχαία αρχιτεκτονήματα, μαζί με τα γλυπτά τους.
Το
χρώμα στο ξύλο
Τα
ξύλινα αγάλματα ήταν πιθανόν εξ' ολοκλήρου ζωγραφισμένα, καθώς οι επιφάνειές
τους χρειαζόταν προστασία από την ατμοσφαιρική ρύπανση. Μία επιγραφή από τη
Δήλο αναφέρει ότι το άγαλμα που προσφέρονταν στο θεό Διόνυσο ήταν
ζωγραφισμένο.
Το
χρώμα στον ασβεστόλιθο
Ότι
τα αγάλματα από ασβεστόλιθο ήταν ζωγραφισμένα, το γνωρίζουμε επαρκώς από τα
σχετικά αγάλματα που βρέθηκαν στην Ακρόπολη (403-407), όπως για παράδειγμα
και από γλυπτά και ανάγλυφα από την Κύπρο. Τα βασικά χρώματα που
χρησιμοποιούνταν ήταν το μπλε και το κόκκινο, ενώ το κίτρινο, το καφέ, το
μαύρο, το άσπρο και το πράσινο συναντώνται πιο σπάνια.
Το
χρώμα στον πηλό
Τα
πήλινα αγάλματα, όπως και αυτά από ασβεστόλιθο, ήταν εξ' ολοκλήρου
ζωγραφισμένα. Ορισμένα από τα αρχαϊκά γλυπτά από τις Συρακούσες μας δίνουν
μία καλή εικόνα αυτής της διακόσμησης. Ένα θραύσμα πήλινου αγάλματος από τη
Νέα Υόρκη (499) φέρει πολλά ίχνη εναπομείναντος χρώματος. Τα πήλινα ειδώλια
που έχουν έρθει στο φως από τις ανασκαφές πρέπει να τα φανταστούμε αρχικά
χρωματισμένα μ' υπόστρωμα επάνω στο οποίο ήταν τοποθετημένα τα χρώματα. Τα
ενδύματα παρέχουν ένα σύνολο από ίχνη χρωμάτων, όπως μπλε, κόκκινο, ροζ,
κίτρινο, καφέ, βιολετί και σπανιότερα πράσινο. Το χρώμα του δέρματος όπου έχει
διατηρηθεί, είναι κοκκινωπό ή ροζέ, της κόμης πυρόξανθο καφέ, των χειλιών
κόκκινο και των ματιών μπλε. Μαύρο και χρυσό χρησιμοποιούνται για την απόδοση
λεπτομερειών. Δυστυχώς στις περισσότερες περιπτώσεις το λευκό επίχρισμα έχει
χαθεί και μαζί μ' αυτό και τα χρώματα, αφήνοντας πίσω μόνο τον αχρωμάτιστο
πηλό.
Το
χρώμα στο μάρμαρο
Αρχαϊκά
χρόνια: τα αγάλματα της Ακρόπολης από τον αποθέτη των Περσικών Πολέμων
προσφέρουν μία καλή εικόνα ως προς το ζήτημα της χρήσης χρωμάτων στα αρχαϊκά
γλυπτά (284-286). Από αυτά μόνο ένα μέρος της επιφάνειας φέρει χρωματική
διακόσμηση, σε τμήματα της κόμης, στα μάτια, στα χείλη, στα ενώτια και τα
διαδήματα, αλλά και σε διάφορα σημεία των ενδυμάτων. Τα στοιχεία που
διαθέτουμε αποδεικνύουν ότι το δέρμα των γυναικών στα αρχαϊκά χρόνια
αφήνονταν λευκό, ενώ το δέρμα των ανδρών χρωματίζονταν καφέ. Μόνο σε
μεταγενέστερα χρόνια το γυναικείο δέρμα χρωματίζονταν επίσης καφετί. Τα σαφώς
καθορισμένα περιγράμματα και η κατά βάση σχηματική απόδοση της αρχαϊκής
γλυπτικής, καθιστούσε τη χρήση των χρωμάτων ακόμα πιο αποτελεσματική. Πέρα
από τα γλυπτά της Ακρόπολης πολλά άλλα αρχαϊκά παραδείγματα σώζουν ίχνη
χρώματος επάνω στις μορφές. Ορισμένα τέτοια παραδείγματα είναι τα γλυπτά από
το Θησαυρό των Σικυωνίων στους Δελφούς (433) (κόκκινο χρώμα στα ενδύματα), η
ζωφόρος του Θησαυρού των Σιφνίων με μπλε στο βάθος και μπλε, πράσινο και
κόκκινο στις μορφές, η Σφίγγα των Ναξίων (495) και διάφορα άλλα.
5ος
αιώνας: κανένα σχεδόν γλυπτό του 5ου και 4ου αιώνα δεν σώζει σε ικανοποιητικό
βαθμό ίχνη χρώματος. Παρ' όλα αυτά έχουν βρεθεί σχετικά ίχνη όπως για
παράδειγμα σε μάρμαρα από την Αίγινα (415-416), στην καθήμενη θεά από το
Βερολίνο (70), στις μετόπες και τα αετώματα από την Ολυμπία (417-20, 444) ή
στη ζωφόρο από το Ηφαιστείο (307).
4ος
αιώνας: στα αγάλματα και τη ζωφόρο από το Μαυσωλείο τα ίχνη του χρώματος
είναι αλάθητα, όπως και στην κόμη και τα σανδάλια του Ερμή του Πραξιτέλη
(711). Σε μερικά θραύσματα του 4ου αιώνα από την Έφεσο διατηρούνται ίχνη
χρώματος περιλαμβάνοντας και ίχνη επάνω στο δέρμα. Αρκετές επίσης επιτύμβιες
στήλες από τον 4ο αιώνα διατηρούν σημαντικά ίχνη χρώματος (σελ. 128).
Ελληνιστική
περίοδος: Ίχνη χρώματος σώζονται επίσης σε μνημεία της ελληνιστικής περιόδου.
Ένα τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η σαρκοφάγος από την Κωνσταντινούπολη
(801) όπου επάνω στα ανάγλυφα σώζονται ίχνη βιολέ, κίτρινου και μπλε, ενώ
στις σκηνές μάχης διακρίνονται διάφορες αποχρώσεις κόκκινου και καφέ στα
ενδύματα, όχι μόνο ως πλαίσιο αλλά και σε ολόκληρη την επιφάνεια. Το δέρμα
καλύπτεται με ένα ελαφρύ, διάφανο χρώμα, υποκίτρινο για τους Έλληνες
πολεμιστές και ένα σκουρότερο κίτρινο για τους Πέρσες.
ΣΟΦΙΑ –ΜΑΡΙΑ ΡΕΝΤΑ
ΜΥΡΤΩ
ΣΤΑΙΝΟΥ
|
