Το Πάσχα -Το Πάσχα στη Δεσκάτη -Η «Ανδρομάνα» στη Δεσκάτη (γράφει ο Δημήτρης Κοτίτσας)

Το Πάσχα Το Πάσχα είναι η μεγαλύτερη γιορτή του χριστιανισμού. Προέρχεται από το εβραϊκό Πάσχα, που και αυτό έχει τις ρίζες του στην αρχαία Αίγυπτο. Με το “Πεσάχ” -η λέξη σημαίνει διάβαση- οι Αιγύπτιοι γιόρταζαν τη διάβαση του ήλιου από τον ισημερινό, την εαρινή δηλαδή ισημερία και μαζί της τον ερχομό της άνοιξης. Στη χριστιανική γιορτή δόθηκε το όνομα “Πάσχα” και με απόφαση της Α’ Οικουμενικής Συνόδου, το 325 μ.Χ., ορίστηκε να γιορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά από την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας. Το Πάσχα, ο λαός, γιορτάζει και την ανάσταση της άνοιξης, το ξύπνημα της φύσης μετά τη νάρκη του χειμώνα. Με τη λέξη Πάσχα, Λαμπρή εννοούμε δυο βδομάδες που αρχίζουν από την Ανάσταση του Λαζάρου και τελειώνουν την Κυριακή του Θωμά. Τη βδομάδα των Παθών και τη βδομάδα της Λαμπρής ή Λαμπροβδομάδα. Από τα Βυζαντινά ακόμα χρόνια οι χριστιανοί προετοιμάζονταν καιρό πριν για τις πασχαλινές γιορτές. Έβαφαν τα σπίτια τους, έστρωναν στο πάτωμα κλαδιά από αρωματικά φυτά, δάφνη, μυρσίνη, δεντρολίβανο, λεμονιά, έφτιαχναν καινούρια ρούχα, τα λαμπριάτικα. Ανήμερα το Πάσχα όλοι αντάλλασσαν δώρα και ασπασμούς και εύχονταν “καλό Πάσχα”, ενώ τη νύχτα οι δρόμοι και τα σπίτια ήταν φωταγωγημένα. Το Πάσχα στη Δεσκάτη Τη Μεγάλη Δευτέρα αρχίζει η πιο αυστηρή νηστεία. Κάθε μέρα η εκκλησία πλημμυρίζει με πιστούς και η Θεία Λειτουργία ακούγεται από τα μεγάφωνα της εκκλησίας σε ολόκληρη την πλατεία. Η Μεγάλη Πέμπτη είναι η ημέρα του Μυστικού Δείπνου. Το πρωί γίνεται η Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου και λέγεται για τους πιστούς ότι είναι καλό να λάβουν τη μέρα αυτή τη θεία κοινωνία. Το ύψωμα της Μεγάλης Πέμπτης οι γυναίκες το βάζουν σε ένα σακουλάκι που έχει μέσα λουλούδια και το φυλάγουν πίσω από τα εικονίσματα για θεραπευτικές χρήσεις. Μετά τη Θεία Λειτουργία η νοικοκυρά βάφει τα κόκκινα αυγά, που το χρώμα τους συμβολίζει το αίμα του Χριστού που χύθηκε για τη Σωτηρία μας και ζυμώνει την κουλούρα της λαμπρής που τα βαφτιστήρια θα πηγαίνουν στις νονές και στους νονούς ανήμερα του Πάσχα. Ο άντρας αναλαμβάνει το σφάξιμο του αρνιού. Τη νύχτα της Μεγάλης Πέμπτης, στα Δώδεκα Ευαγγέλια, οι γυναίκες  φέρνουν κουλουράκια για τους ζωντανούς, και μετά την εκκλησία τα μοιράζουν στον κόσμο. Οι γυναίκες αγρυπνούν στην εκκλησία στολίζουν τον Επιτάφιο και μοιρολογούν το Χριστό: “Σήμερον μαύρος ουρανός, σήμερον μαύρη μέρα, σήμερα κόσμος θλίβουνται και τα βουνά λυπούνται, σήμερα βάλανε βουλή οι άνομοι Εβραίοι, οι άνομοι και τα σκυλιά κ’ οι τρισκαταραμένοι, για να σταυρώσουν το Χριστό, τον πάντων βασιλέα,…” Την Μεγάλη Παρασκευή το πρωί γίνεται η αποκαθήλωση του Χριστού ενώ το βράδυ η περιφορά του Επιταφίου. Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου όλος ο κόσμος συγκεντρώνεται στην εκκλησία για την Ανάσταση. Πριν τις 12:00 η ώρα σβήνουν τα φώτα της εκκλησίας, μοιράζεται το Άγιο φως και ανάβουν τις λαμπάδες οι οποίες συμβολίζουν το φως που έφερε ο Χριστός νικώντας το θάνατο και κατ’ επέκταση το σκοτάδι με την Ανάστασή του. Όλοι αγκαλιάζονται, φιλιούνται, σπάζουν τα αυγά, και παντού ακούγεται Χριστός Ανέστη - Αληθώς Ανέστη Ρίχνουν πυροτεχνήματα τα οποία με το θόρυβο και το φως που κάνουν λέγεται ότι διώχνουν τα κακά πνεύματα. Μετά όλοι προσπαθούν να κρατήσουν το κερί αναμμένο ώσπου να πάνε σπίτι Γυρίζοντας από την Ανάσταση στο σπίτι, σταυρώνουν με το Άγιο Φως το ανώφλι της εξώπορτας και ανάβουν το καντήλι που η φλόγα του δεν πρέπει να σβήσει, για 40 ολόκληρες μέρες. Αμέσως μετά τρώνε και την παραδοσιακή μαγειρίτσα. Ανήμερα το Πάσχα ψήνεται το αρνί στη σούβλα, που συμβολίζει τους πιστούς από την παραβολή του Χριστού με τον βοσκό. Ενώ το μεσημέρι της Κυριακής του Πάσχα γίνεται η Δεύτερη Ανάσταση, η Αγάπη. Η «Ανδρομάνα» στη Δεσκάτη Η «Ανδρομάνα», είναι ένα σπάνιο έθιμο με το οποίο οι κάτοικοι της Δεσκάτης αποχαιρετούν ανήμερα της Ζωοδόχου Πηγής το Πάσχα. Το έθιμο αυτό που αποτελείται από ιδιόρρυθμα παραδοσιακά τραγούδια και χορούς της Πασχαλιάς, συναντάται μόνο στη περιοχή μας και αναβιώνει εδώ και αρκετές δεκαετίες πάντα αυτή την ημέρα, την πρώτη Παρασκευή μετά το Πάσχα. Η «Ανδρομάνα» ξεκίνησε την εποχή της Τουρκοκρατίας, όπου ήταν ο καλύτερος τρόπος, με τον οποίο οι Δεσκατιώτες περνούσαν τα μηνύματα της λευτεριάς και της επανάστασης με τις αλληγορικές έννοιες των τραγουδιών και μάλιστα με την παρουσία των Τούρκων. Το έθιμο ξεκινά με τον «τρανό» χορό, ο οποίος στήνεται στην κεντρική πλατεία και αποτελείται από ομάδες χορευτών των είκοσι ατόμων, που χορεύουν σε κύκλους, με αργό ρυθμό, τραγούδια της περιοχής τα οποία τραγουδιόνται μόνο Παρασκευή μετά το Πάσχα. Μερικά από τα τραγούδια αυτά αναφέρονται στα χρόνια της σκλαβιάς από τους Τούρκους, όπως το τραγούδι «Τα λειβάδια», τα οποία δεν είναι άλλα από την Ευρώπη και τις «μεγάλες δυνάμεις», από τις οποίες η «Μούλα», η Ελλάδα, περιμένει τη βοήθειά της για να απελευθερωθεί από τον «κατή», την Τουρκία, όπως και οι άλλες «Μούλες», οι χώρες που ήδη είχαν απελευθερωθεί. Κάτω στα λειβάδια και ως τα λειβαδίτσια βόσκουν μούλις, βόσκουν κι αριοβόσκουν κι μια μούλα στέκει, στέκει κι δε βόσκει κι δεν αριοβόσκει κι άλλις την ρωτούσαν: «Τι έχεις μούλα μ’ τι έχεις, τι έχεις κι δε βόσκς τι έχεις κι δε βόσκεις και δεν αριοβόσκ’ς;» Τι να’ χω η μαύρη μ’ να ’χω, πήραν τουν καλό μ’ πήραν τουν καλό μου παν’ να τουν κριμάσ’ν παν να τουν κριμάσουν στου κατή τις πόρτις στου κατή τις πόρτις κι τα παραθύρια. Στο τέλος του εθίμου χορεύεται η «Ανδρομάνα», ένας χορός που αποτελείται από άνδρες που σχηματίζουν τρία πατώματα, έξι στο πρώτο, πέντε στο δεύτερο-πάνω στις πλάτες των πρώτων και άλλοι τρεις στην κορυφή. Η ανθρώπινη πυραμίδα που σχηματίζεται, δίνει την ευκαιρία στο χορό να αλλάξει και τους ρυθμούς των τραγουδιών, που από αργούς και λυπητερούς μετατρέπονται σε γρήγορους και εύθυμους. Είναι μάλιστα και η στιγμή που τραγουδιέται το «ώρα καλή σου Πασχαλιά και τώρα και του χρόνου ...», το τραγούδι με το οποίο γίνεται το «κατευόδιο -ξεπροβόδισμα-της Πασχαλιάς». Η «Ανδρομάνα», σύμφωνα με την παράδοση συμβολίζει την Παναγία, που παρότι αυτές τις ημέρες σωριάστηκε από τον πόνο, διατήρησε μέσα της την ανδρεία, ενώ κατά μια άλλη εκδοχή συμβολίζει επίσης και την Άνοιξη που ξαναγεννιώνται όλα, όπως ανέμεναν το ίδιο οι σκλαβωμένοι Έλληνες να ξαναγίνει με την Ελλάδα. Κοτίτσας Δημήτρης