Η απελευθέρωση της Δεσκάτης ήρθε στην παραμονή της έκρηξης του Α' Βαλκανικού πολέμου το 1912 μετά από σχεδόν 450 χρόνια.
Σύμφωνα με το σχέδιο δράσης του Ελληνικού Στρατού, για την περιοχή της
Δεσκάτης έπρεπε να κατευθυνθεί το απόσπασμα των ευζώνων,που βρισκόταν
στην Φαρκαδόνα. Το απόσπασμα αυτό με διοικητή το συνταγματάρχη Σ.Γεννάδη,
αποτελούνταν από 2 τάγματα: το 1ο και το 4ο και μία διμοιρία 2 ελαφρών
πολυβόλων. Διοικητής του 1ου τάγματος ήταν ο αντισυνταγματάρχης Ιωάννης Καμπούρης, από την Αμαλιάπολη του Αλμυρού, ο οποίος μας άφησε μια έκθεση των γεγονότων της απελευθέρωσης της πόλης μας.Το
απόσπασμα του Σ.Γεννάδη φεύγοντας από τη Φαρκαδόνα έμεινε ένα βράδυ
στον Παλιόπυργο και την επόμενη βραδιά στον Κονισκό (5/10/1912) όπου
έλαβε τη διαταγή να προχωρήσει προς την παλιά Τσιούκα (Γήλοφο)Επειδή,
όμως, οι εύζωνοι του 1ου τάγματος ήταν κουρασμένοι, μήναν έως τη 10 το
βράδυ για ξεκούραση, οπότε ξεκίνησαν για το Γήλοφο. Η νυχτερινή πορεία
ήταν πολύ δύσκολη. Παρά την κούραση φτάσαν στις 2:30 μετά τα μεσάνυχτα στα τότε ελληνοτουρκικά σύνορα.α χαράματα και μετά από κάποιες ώρες μάχη μπήκαν θριαμβευτικά ελευθερώνοντας την παλιά Τσιούκα (Γήλοφος) στης 6/10/1912.
Στης 7:15 της 6ης Οκτώβρη, οι εύζωνοι αφήνουν άλλο ένα ελεύθερο χωριό
και κατευθύνονται προς τη Δεσκάτη. Η πυκνή ομίχλη που είχε απλωθεί στην
ευρύτερη περιοχή δεν εμπόδισε τους ευζόνους που προχωρούσαν κανονικά.Κι
ενώ το απόσπασμα του Γεννάδη έφτασε στην Δεσκάτη η ταξιαρχία του
ιππικού δεν έφτασε. ?ργησε να ξεκινήσει κι όταν έφτασε στην Βαλανίδα
θεώρησε επικίνδυνη την προέλαση προς τη Δεσκάτη χωρίς την υποστήριξη του
πεζικού. Γιαυτο γύρισε πίσω και έστειλε έναν ουλαμό αναγνωρίσεως στην
Δεσκάτη, ο όποιος έφτασε ανενόχλητος και έδρασε μεμονωμένα.Στον Αϊ-Λια οι
Τούρκοι ήταν οχυρωμένοι στην κορυφή του λόφου απ'όπου μπορούσαν εύκολα
να βομβαρδίσουν τους εύζωνους που ανέβαιναν με μεγάλη δυσκολία την
ανηφόρα. Είχαν άφθονα πυρομαχικά και έριχναν αλύπητα. Γιαυτο και ο
αγώνας συνεχίστηκε με αμείωτη ένταση έως το απόγευμα. Στην αρχή οι
εύζωνοι είχαν βγάλει έξω από τα οχυρά τους Τούρκους. Ο συνεχείς, όμως,
βομβαρδισμός με βλήματα κάθε μεγέθους, τους ανάγκασε να γυρίσουν πίσω.
Για
μια στιγμή φάνηκε ότι οι Τούρκοι είχαν υπεροχή και ήταν αμετακίνητοι
από τις θέσεις τους. Τότε οι εύζωνοι αποφάσισαν να συρθούν μέχρι την
κορυφή του Αϊ-Λια με τη λόγχη στο όπλο. Όταν έφτασαν στα ορύγματα των
Τούρκων, ενώ οι άλλοι τουφεκούσαν για παραπλάνηση, τους ευνιδίασαν. Έτσι
οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν προς τη Δέσκατη.
Κατά τη διάρκεια της μάχης τραυματίστηκαν δύο αξιωματικοί, δύο λοχίες, ένας δεκανέας, και 13 εύζωνοι, και σκοτώθηκαν ο λοχαγός Δημ. Μανουσάκης και ένας δεκανέας.
Μετά
την υποχώρηση των Τούρκων, το 4ο τάγμα ανέβηκε στον Τρέτημο (βουνό στα
νότια της πόλης) για να βοηθήσει το 1ο τάγμα , το οποίο μαχόταν ακόμη
στο Ράτσινο. Οι άνδρες του τάγματος αυτού πολεμούσαν στην βροχή, που
δυσκόλευε τα πράγματα. Οταν αντελείφθηκαν τον ερχομό του 4ου τάγματος,
προέλασαν κανονικώς και ανάγκασαν τους Τούρκους να βγουν από τα ορύγματα
και να τραπούν σε φυγή στον Πρίονο (βουνό στα βόρεια της πόλης).
Στην συνέχεια ο 2ος λόχος του 1ου τάγματος κατέλαβε τη Δεσκάτη τα ξημερώματα της 7ης του Οκτώβρη 1912.
Μετά ο λόχος αυτός εγκατέστησε προφύλακες στον αυχένα του Τρέτημου,
πάνω από το Σταυρό και ο 1ος δεξιότερα, στον Κάτω Σταυρό, από όπου
περνάει ο δρόμος για την Παρασκευή. Ο 3ος λόχος του 1ου τάγματος πήγε
στην Παρασκευή, όπου έδωσε μια δίωρη μάχη με ένα τούρκικο απόσπασμα που
ερχόταν ως επικουρία στις τούρκικες δυνάμεις της Δεσκάτης. Το απόσπασμα
αυτό απωθήθηκε κι έφυγε για την Παλιούρια ,κι από εκεί για τα Γρεβενά.
Ενθουσιασμένοι
από τις νίκες του ελληνικού στρατού 25 Δεσκατιότες που ζούσαν στην
Αμερική, επέστρεψαν και κατατάχθηκαν εθελοντές. Πήραν μέρος σε πολλές
μάχες στην Ήπειρο, στην Μακεδονία, στην Μικρά Ασία (ανατολικές πατιδες),
όπου και σκοτώθηκαν οι 16 από αυτούς.
ΑΣ ΕΙΝΑΙ ΕΛΑΦΡΥ ΤΟ ΧΩΜΑ ΠΟΥ ΣΚΕΠΑΖΕΙ ΤΟΥΣ ΗΡΩΕΣ ΜΑΣ
Ειρήνη Πολίτη
Α2
